بازار قیصریه لار
بازار قيصريه
بازار قيصريه از بازارهاي بسيار قديمي و كهن شهرستان لار است كه در زمان پنجمين پادشاه صفوي ساخته شده است. اين بازار در ضلع شمالي ميدان شهر قرار دارد و از سه قسمت تشكيل مي شود:
بخش اول فضاي مركزي هشت ضلعي با گنبدي بر روي آن، بخش دوم راهروهاي دورتا دور بخش مركزي و بخش سوم شامل چهار سوق فرعي است كه از فضاي مركزي به چهار سمت منشعب مي شود بر اساس اشعار بر جاي مانده در قيصريه تعمير آن در سال 1015 هـ .ق صورت گرفته است. به احتمال زياد شاه عباس صفوي طرح بازار اصفهان را بر اساس بازار لار داده است.
اين بنا به علت تغييرات زياد در شكل ظاهري، اصالت و صفاي خويش را از دست داده است. و توجه بيشتر مسئولين امر را مي - طلبد.
فيض عبدالرزاق لاهيجي را نام برد. از ميرداماد آثار بسيار در زمينه هاي مختلف به جاي مانده است از آن جمله اند : « قيامت در حكمت» «صراط مستقيم» در ربط حادث در قديم، در عرض التقديس در رد شيعه اين كمونه،« الافق المبين في الحكمه الهيد» درباره وجود و زمان و در «رساله في المنطق» رساله في الطال الزمان الموهوم» « رساله في تحقيق معني الوجود» و غيره.
ميرداماد در نثر به متلق گويي شهرت داشته تا جايي كه گفته اند كه به شاگردانش توصيه مي كرده كه مطالب خود را طوري بنويسند كه مردم از درك آن ها درمانند.
-------------
بازار قيصريه لار
از قديميترين و زيباترين بازارهاي ايران بازار قيصريه لار است
بنيان و اساس بازار مزكور بسيار محكم نهاده شده و با زلزله هاي پي در پي كه در لارستان بوقوع پيوسته كوچكترين خللي به اركان بازار مذكور وارد نشده است. بازار داراي چهار شاخه طولاني شمالي و جنوبي و شرقي و غربي است كه در چهار سوق يكديگر را قطع مي نمايند.
در طرفين دالان جنوبي و شرقي و غربي بازار 13 زوج مغازه و در طرفين دالان شمالي 14 زوج مغازه احداث نموده اند.
بناي اصلي بازار خيلي قديمي است در كتاب فارسنامه ناصري در صفحه 281مطالبي در مورد تاريخجه بازار قيصريه لار درج گرديد كه عيناً نقل مي شود:
«و چنانكه در گفتار اول اين فارسنامه ناصري گفته شد ايالت خطه لارستان در زمان شاه كيخسرو وتاسال 1011 در دودمان گرگين ميلاد باقي بماند و آخرين اولاداو ميرزا علاءالملك مشهور بشاه ابراهيم خان پسر نورالدهر خان لاري است كه نواب الله وردي خان والي فارس او را بقهر و غلبه گرفته در وقتي كه شاهنامه ايران شاه عباس ماضي صفوي در نزديكي شهر بلخ توقف داشت الله وردي خان و شاه ابراهيم خان لاري وارد شدند و بعد از چند روزي شاه ابراهيم خان وفات يافت و اكنون از آثار ملوك گرگيني در شهر لار مسجد جامع و چهار بازار مشهور به قيصريه است كه ديوار و طاقهاي داخلي و خارجي آنها را از گچ خالص و شنگ تراشيده منبت و مقرنس ساخته اند و چندين مرتبه آنرا تعمير نموده اند و در سال 1015 حاجي قنبر علي بيك ذوالقدر جهرمي وزير خطه لار قيصريه را تعميري لايق نمود چنانكه در پيشاني طاق بزرگ چهار سوق قيصريه اين قطعه را نگاشته و تاكنون باقي است.
شكر خدا كه باز بتائيد كردگار
در عهد پادشاه جهان سايه خدا
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
تاريخش از خرد طلبيدم جواب گفت
دارالامان لار شد احياء از اين بنا 1014
علاوه بر تعميرات دوران صفوي در دوره قاجاريه نيز بازار مورد تعميرات اساسي قرار گرفت. بازار قيصريه لار از ارزنده ترين و بهترين نمونه معماري اسلامي و شامل يك رشته بازار شمالي و جنوبي است كه مدخل ورودي جنوبي آن از ميدان جديد الاحداث لار شروع و به محله هاي شمالي قديمي بازار ختم مي شود.
رشته ديگر شرقي و غربي است كه در تقاطع بازار شمالي جنوبي شامل يك چهار سوق وسيع مي باشد. چهار سوق بصورت 8 گوش و در چهار گوش آن چهار باب مغازه در هر سمت احداث شده است. در اطراف چهار سوق و در پشت چهار مغازه هر سمت چهار سوق بازاري بعرض 3/4 متر دورادور ادامه دارد و باين ترتيب طرح جالبي را بوجود آورده است كه در ساير بازار - هاي ايران نظير آن ديده نمي شود و منحصر بفرد محسوب مي گردد.
طول بازار شرقي و غربي بيش از 6/177 متر و طول بازار شمالي جنوبي بيش از 4/124متر است. بازار شمالي جنوبي در نيمه شمالي 14 زوج و در نيمه جنوبي 13 زوج مغازه دارد. بازار شرقي و غربي در هر نيمه 13 زوج مغازه وسيع دارد.
جالبترين قسمت بازار قيصريه لار طرح چهار سوق آن است كه در نوع خود از نظر معماري منحصر بفرد محسوب مي گردد.
گنبد سنگي چهار سوق داراي طرح بسيار جالبي است و ارتفاع گنبد از 18 متر متجاوز مي باشد. درچهار بازار پشت چهار سوق در هر جهت شش مغازه احداث شده است و باين ترتيب بازار چهار گوشه چهار سوق در دو جهت داراي مغازه مي باشد.
چهار مغازه چهار گوشه چهار سوق بصورت يك نيمه ده ضلعي منظم بنا گرديده. طول و عرض چهار سوق بيش از 6/13 متر و عرض بازار نيز در چهار جهت بيش از 3/4 متر است.
باحتمال قريب به يقين بازار مذكور نمونه و سرمشقي براي ساختن ساير بازارهاي قديمي ايران بود و از روي طرح بازار مذكور بازارچه بلند اصفهان و سپس در دوره زنديه بازار وكيل بنا گرديد.
ارتفاع طاق هاي ضربي بازار مذكور در ساير بازار هاي قديمي ايران ديده نمي شود. بر روي طاق ضربي چهار سوق بادگير(خيشخان) ساده اي زده اند كه تهويه بازار از آن جا صورت مي گيرد و اين تهويه بعلت ارتفاع زياد طاق ها كامل انجام مي گيرد. بهمين جهت بازار قيصريه در تابستان ها داراي هواي فوق العاده خنك مي باشد.
چند نمونه از درهاي قديمي مغازه ها هنوز در محل خود باقي است و متاسفانه بانصب در آهني در گذشته اصالت آنها را از ميان برده اند.
كف خيابان و ميدان جنوبي بازار از كف بازار بلندتر مي باشد و بهمين جهت يك سوم ارتفاع بازار پايين كف ميدان قرار دارد و بوسيله پلكان سنگي از خيابان به بازار مي توان رسيد.
از تاريخ هائي كه در مورد تعميرات بازار قيصريه باقي است يكي مربوط به تعميرات دوره صفويه است كه در پاي گنبد چهار سوق بچشم مي خورد . ديگر كتبيه سنگي است كه در مدخل بازار در سمت جنوب برپيشاني دروازه ورودي نصب گرديد و آنها را مورد بررسي قرار خواهيم داد.
كتيبه كهن تر كتبيه مفصلي است كه در پاي گلوي گنبد هشتي دالان قيصريه بخط نستعليق در دوره شاه عباس كبير نصب شده است.
كتبيه چهار سوق قيصريه از سمت جنوب شروع و چنين خوانده مي شود
شكر خدا كه باز بتائيد كردگار
در عهد پادشاه جهان سايه خداي
عباس شاه آنكه زخاك درش مدام
كسب سعادت ابدي مي كند هماي
از يمن عدل خان زمان آنكه از كفش
خجلت برد محيط چوگيرد ره سخاي
ويران سراي لار بسعي وزير دهر
دستور بحر خاطر و داراي مهرو راي
قنبر علي بيك آنكه ز آيينه دلش
در غيرت ابد شده جام جهان نماي
وسپس دنباله كتيبه معمار بازار و بناي آن معرفي شده اند و اسامي آنان چنين خوانده مي شود
عمل استاد نورالدين محمد
بنا احمد سياه
و دنباله اشعار كتبيه سپس چنين خوانده مي شود.
معمور شد چنانكه نمانده است جغدرا
از وي ز بهر ساختنش آشيانه جاي
از قيصريه اي كه هواي فضاي او
همچون نسيم باغ بهشت است غم زداي
تاريخش از خرد طلبيدم جواب گفت
دارالامان لار شد احياء از اين بنا
و بنابراين بر حسب حروف ابجد تاريخ تجديد ساختمان و تعميرات قيصريه در دوره شاه عباس كبير سال 1014 هجري قمري است.
«كتبيه سنگي سر در جنوبي بازار قيصريه لار»
اين كتبيه بر روي سنگ مرمر نقر و در پيشاني سردر ورودي جنوبي قيصريه نصب شده و مربوط به تعميرات بازار قيصريه لار در زمان ناصرالدين شاه قاجار است متن كتبيه در 8 سطر با خط نستعليق چنين خوانده مي شود:
بعهد خسرو صاحب قرآن ناصر دين
كه داشت ملكت ايران زمين حصن حصين
مثال داده فرمان او قضا و قدر
پناه جسته درگاه او زمان و سنين
خديو لار خداوندگار عدل شعار
كه بود همت و توفيقشان مسلمين
بنام فتحعلي خان رُفر وجود سخا
برخش همت حاتم صفت نهادي زين
نمود احياء اين قيصر را پس آنك
گذشته بود زويرانيش شهور و سنين
چه قيصريه كه از شرم او هنوز چكد
عرق زعارض چين و ز چهره ما چين
ز هجرت نبوي بد هزار و سيصد سال
كه شد تمام و بر او كرد آسمان تحسين
زبان پاك بر ابدان پاك باعث شهر
هزار رحمت و جاودانا و قرين
علاوه بر بازار تعدادي كاروانسرا نيز از دوره صفويه در اطراف آن باقي است كه هر يك از نمونه هاي جالب معماري دوره صفويه محسوب مي گردد از جمله در گوشه جنوب شرقي ميدان جديد الاحداث كاروانسراي جالبي است كه سر در آن روبخيابان باز مي شود.
سردر ورودي داراي گچ بريهاي بسيار زيبائي است كه بوسيله دالان طولاني به صحن كاروانسرا مربوط مي شود.
صحن كارواسرا داراي طرح چهار گوش و در چهار گوشه آن چهار ايوان با سبك بسيار جالب بنا گرديده كه داراي طاق هاي بيضوي و جناقي است و فعلا از حجره هاي اطراف كاروانسرا بعنوان انبار استفاده مي شود.
بازار قيصريه در تحت شماره 315 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
کتاب:بازار قیصریه لار